Ετοιμάζουν ένα νέο «αντιμνημονιακό» ξεπούλημα του λαού…

Rudolf Mϋller (1802-1885): Άποψη της Aκρόπολης από την Πνύκα, 1863.

Του Δ.Καζάκη

Σε «εξέγερση του λαού» κάλεσε ο κ. Καμμένος και δακρύσαμε από συγκίνηση. Οι ηρωικές στιγμές του έθνους πέρασαν με ταχύτητα από τα μάτια της φαντασίας μας, έως ότου συνειδητοποιήσαμε ότι πρόκειται για μια ακόμη κοινοβουλευτική μπαρούφα. Θα τα «βρούμε στο πεζοδρόμιο» βγήκαν να πουν κάποια στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν ξέρω αν το λένε ακόμη, ή στάλθηκαν τάχιστα για ευχέλαιο και προσευχή στου Θείου Παπαδημούλη. Πάντως κάτι μου λέει ότι τέτοιες εκκλήσεις θα ακούμε όλο και πιο συχνά.

Όσο το θερμόμετρο της κοινωνίας θα ανεβάζει βαθμούς και θα πλησιάζει σε σημείο βρασμού, τόσο περισσότερο θα ακούμε ανέξοδες εκκλήσεις για αγώνες, κινητοποιήσεις, αντεπιθέσεις, εξεγέρσεις, ακόμη και επαναστάσεις. Από ποιους; Από τους ίδιους που δυο χρόνια τώρα θα μπορούσαν να βάλουν φραγμό στην επιβολή των μνημονίων, αλλά προτίμησαν την ήσυχη, νομοταγή αντιπολίτευση μέσα στο κοινοβούλιο. Με το αζημίωτο βέβαια. Για να θυμηθούμε: Αν στις 6 Μαίου 2010 είχε αποχωρήσει η αντιπολίτευση από το κοινοβούλιο, έστω τα δυο κόμματα της αριστεράς και ενώνονταν με τον κόσμο στο πεζοδρόμιο, μπορεί να μην γίνονταν εκλογές, αλλά μνημόνιο δεν θα είχε περάσει. Θα ήταν τέτοια η πολιτική κρίση που θα ξεσπούσε, η οποία δεν θα επέτρεπε στην τότε κυβέρνηση να προχωρήσει. Πολύ δε περισσότερο αν τα κόμματα που είχαν αποχωρήσει από την Βουλή συνεργάζονταν δημιουργώντας ένα πλατύ δημοκρατικό πατριωτικό μέτωπο που φρόντιζε να οργανώσει σε κάθε γειτονιά τον κόσμο.

Τι θα γινόταν τότε; Θα είχαμε τις τεράστιες κινητοποιήσεις των πλατειών πολύ νωρίτερα και πολύ πιο οργανωμένες με σαφείς πολιτικούς στόχους ανατροπής του καθεστώτος της ευρωπαϊκής εκτροπής. Σε τέτοιες συνθήκες πόσο δύσκολο θα ήταν να οργανωθεί ένα συγκροτημένο μπλοκ διεκδίκησης της εξουσίας με όρους παλλαϊκών αγώνων και κινητοποιήσεων, που θα απευθυνόταν σε ολόκληρο το έθνος μιλώντας όπως οι επαναστάτες του Οκτώβρη του 1862 που έδιωξαν τους Βαυαρούς και τον Όθωνα:

Όταν τα Έθνη οργή πιέζη Μοίρας,

Όταν δεσπότης νωθρός τα τυραννή,

Σιγώντας βλέπεις τους μέλλοντας σωτήρας,

Ως να βροντήση των όπλων η φωνή.

Ευλογημένοι να ήσθε Πατριώται!

Ευλογημένα τα όπλα σου στρατέ!

Εν ώ το Έθνος εφόνευον προδόται

Εσπεύσατ’ όλοι του Έθνους λυτρωταί!

Άνθος του γένους φιλότιμος νεότης

Γίνου των νόμων αδάμαστος φρουρός.

Γίνου του Έθνους ανδρείος στρατιώτης

Δούλην του πλέον δεν σ’ έχει ο Βαυαρός.

Εις τον βωμόν σου, θεά της Ομονοίας,

Σβύννει ο Έλλην τη δάδα των παθών

Κατηραμένα τα πάθη της φατρίας!

Κατηραμένος να ήν ο απειθών!

Οι στίχοι αυτοί είναι από τους πολλούς που κυκλοφόρησαν εκείνη την εποχή για να απηχήσουν το πνεύμα της εξέγερσης. Την νύχτα της 10ης προς την 11η Οκτωβρίου 1862, ύστερα από εξέγερση της στρατιωτικής φρουράς και του λαού των Αθηνών κατελύθη η δυναστεία του Όθωνα. Ακολούθησε η εκλογή της Β' Εθνικής Συνελεύσεως η οποία ανέλαβε να συντάξει το νέο Σύνταγμα.

Αξίζει να σημειώσουμε ότι  η εξέγερση συγκέντρωνε ορμή στα κατάβαθα της κοινωνίας από το 1859. Είχαν προηγηθεί επιμέρους εξεγέρσεις των οποίων η καταστολή ήταν απερίγραπτη, όπως π.χ. του Ναυπλίου τον Φεβρουάριο του 1862. Για την καταστολή των εξεγερμένων χρησιμοποιήθηκε τακτικός στρατός και χωροφυλακή με επικεφαλής έναν Ελβετό στρατηγό, τον Εμ Χαν. Το αίμα από την καταστολή του εξεγερμένου λαού του Ναυπλίου από τον στρατό και μάλιστα υπό την ηγεσία ξένου στρατηγού, ήταν η αφορμή για πολλούς αξιωματικούς της εποχής να συνειδητοποιήσουν ότι δεν μπορούσαν να είναι οργανέτα στα χέρια μιας αντιλαϊκής εξουσίας. Κέντρο ζύμωσης των επαναστατικών ιδεών ήταν το πυροβολικό.

Τον Οκτώβριο τα πράγματα είχαν οδηγηθεί στα άκρα. Από την μια η οργή του λαού κορυφωνόταν και από την άλλη οι άνθρωποι του παλατιού, η χωροφυλακή, οι πιστές δυνάμεις στον Όθωνα, αλλά και διάφοροι «εθελοντές» που είχαν συγκεντρωθεί για να επιβάλλουν την «έννομη τάξη» είχαν αρχίσει πογκρόμ συλλήψεων προκειμένου να κρατήσουν πάσει θυσία την πρωτεύουσα. Η κατάσταση βάδιζε καθαρά είτε προς λαική εξέγερση, είτε προς ανοιχτή δικτατορία του βασιλιά.

Γύρω στις 8:30 μ.μ. με ένα βαρελότο που άναψε από τους βορεινούς βράχους της Ακρόπολης, υποτίθεται ότι θα δινόταν το σύνθημα του γενικού ξεσηκωμού. Μια ομάδα στρατιωτικών είχε σχεδιάσει την εξέγερση σε συνεννόηση με τους πολιτικούς ηγέτες της αντιπολίτευσης. Με το σύνθημα θα έπρεπε οι μονάδες πυροβολικού, ιππικού και σκαπανέων να βγουν από τους στρατώνες και να καταλάβουν το Σύνταγμα για να διακηρύξουν την έκπτωση του Όθωνα. Όμως τίποτε δεν έγινε. Σκόρπιοι πυροβολισμοί μέσα στην νύχτα, χωρίς κανείς να γνωρίζει τι σήμαιναν. Οι κομματάρχες της αντιπολίτευσης είχαν κρυφτεί στα σπίτια τους και περίμεναν να ξημερώσει για να δουν τι έχει γίνει. Ο στρατός στους στρατώνες δίσταζε να αποφασίσει τι πρέπει να κάνει.

Ο μόνος που έδρασε σύμφωνα με το σχέδιο ήταν ο ταγματάρχης πυροβολικού Δημήτρης Παπαδιαμαντόπουλος, γόνος ήρωα της επανάστασης και διοικητής του ορεινού πυροβολικού της φρουράς των Αθηνών. Μόλις είδε το σύνθημα, ο Παπαδιαμαντόπουλος διατάσσει, χωρίς δεύτερη σκέψη, γενικό συναγερμό. Σε ελάχιστο χρόνο έξω από τον στρατώνα της Παλιάς Καζάρμας στο Μεταξουργείο, είχαν παραταχθεί σε θέσεις μάχης έτοιμα να ανοίξουν πυρ προς το παλάτι, όλα τα στοιχεία της μονάδας του ορεινού πυροβολικού. Ο Παπαδιαμαντόπουλος, ανεβασμένος πάνω σε ένα φορέα πυρομαχικών ορεινού πυροβόλου, απευθύνεται στους στρατιώτες του γεμάτος συγκίνηση. Τους θυμίζει την κατάντια της πατρίδας, τις ζωντανές, ακόμα, μνήμες του εικοσιένα, την 3^η του Σεπτέμβρη και τους καλεί να δώσουν την ζωή τους αν χρειαστεί για την ελευθερία του λαού και το μεγαλείο της πατρίδας. Οι πυροβολητές απαντούν με ζητωκραυγές και μια ομοβροντία των ορεινών πυροβόλων τους.

Όμως καμιά άλλη μονάδα της φρουράς δεν κινήθηκε. Μόνο το ορεινό πυροβολικό είχε παραταχθεί μπροστά από την Παλιά Καζάρμα και περίμενε διαταγές από μια επαναστατική ηγεσία που δεν υπήρχε. Αλλά ο Παπαδιαμαντόπουλος ήταν αποφασισμένος να δώσει και την ζωή του ακόμη, παρά να συνεχιστεί η κατάντια της πατρίδας. Κι έτσι παρέμενε στις θέσεις του.

Πρέπει να ξέρετε ότι τότε ο στρατός ήταν μισθωτός, επαγγελματικός. Παρ’ όλα αυτά, όπως εύστοχα παρατηρεί ο ιστορικός Δ. Φωτιάδης, «για μια φορά ακόμα ο στρατός – αυτός ο μισθωτός στρατός του Όθωνα – πιστός στις παραδόσεις του εικοσιένα, ξεχυνόταν στους δρόμους να υπηρετήσει όχι το θρόνο, μα το λαό.»[1]  

Εν τω μεταξύ οι ώρες περνούσαν και δεν γινόταν τίποτε σοβαρό. Έτσι κοντά στα μεσάνυχτα μια χούφτα νέων γύρω στους πενήντα συναντήθηκαν στο σπίτι του Όθωνα Ι. Μακρυγιάννη, εξέτασαν την κατάσταση, είδαν την αναποτελεσματικότητα του σχεδίου εξέγερσης και αποφάσισαν να πάρουν αυτοί την κατάσταση στα χέρια τους. Είπαν λοιπόν να βγουν στους δρόμους με συνθήματα: Ζήτω η Ελευθερία, Κάτω οι Τύραννοι!

Κινήθηκαν αρχικά προς το καφενείο «Ωραία Ελλάς» που βρισκόταν στη διασταύρωση Ερμού και Αιόλου και για 45 χρόνια αποτέλεσε το κέντρο της πολιτικής ζύμωσης του νεοσύστατου κράτους. Στο δρόμο προς το καφενείο ενώθηκαν μαζί τους κι άλλοι. Αρκετοί απ’ αυτούς έφεραν όπλα. Όταν έφτασαν στο καφενείο διασταυρώθηκαν με περίπολα χωροφυλάκων και «εθελοντών». Έπεσαν ντουφεκιές, κυρίως για εκφοβισμό, αλλά οι νέοι δεν φοβήθηκαν. Ήταν δεν ήταν 100. Αντί να διαλυθούν αποφάσισαν να κινηθούν προς το Μεταξουργείο με σκοπό να φτάσουν στην πλατεία της Παλιάς Καζάρμας, όπου υπολόγιζαν να βρουν τον ηρωικό Παπαδιαμαντόπουλο και τους πυροβολητές του, που αν και αποκαρδιωμένοι από την απραξία των άλλων, συνέχιζαν να κρατούν τις θέσεις τους.

Στο δρόμο όμως συνάντησαν ένα μικρό τμήμα ένοπλων επαναστατών (καμιά εκατοστή) με επικεφαλής τον Δ. Καλλιφρονά. Τα όπλα που είχαν ήταν της εποχής του ’21 και τα περισσότερα άχρηστα για ένοπλη σύγκρουση, αλλά και μόνο η εμφάνιση μιας άρτια οργανωμένης ομάδας με πειθαρχία έδωσε θάρρος στους νέους και άρχισαν να κραυγάζουν πιο δυνατά, Ζήτω η Ελευθερία, Κάτω οι Τύραννοι.

Τα όπλα των επαναστατών μπορεί να ήταν άχρηστα για μάχη, αλλά ήταν ιδανικά για να ξυπνήσουν την κοιμισμένη Αθήνα. Οι πυροβολισμοί στον αέρα και οι ζητωκραυγές έδωσαν θάρρος και στους πολίτες που μέχρι τότε ήταν αμέτοχοι θεατές, αγουροξυπνημένοι πολλοί απ’ αυτούς από την φασαρία. Η εικόνα των αποφασισμένων νέων και του πειθαρχημένου τμήματος του Καλλιφρονά, που αρκετοί πίστεψαν ότι ήταν στρατιωτικό άγημα με πολιτικά και συμπέραναν ότι ο στρατός είχε ενωθεί με το λαό, έδωσαν θάρρος σε πολλούς να ενωθούν μαζί τους. Άρχισαν να ανηφορίζουν προς την πλατεία Συντάγματος. Σε ολόκληρη την διαδρομή τα παράθυρα άνοιγαν και χαιρετούσαν τους επαναστάτες που συντεταγμένα προχωρούσαν. Ήξεραν ότι ολόκληρη η συνοικία του Συντάγματος είχε ισχυρή περιμετρική φύλαξη από στρατό και χωροφυλακή για να μην μπορούν να φτάσουν οι εξεγερμένοι στο παλάτι. Κανείς δεν ήξερε τι θα γινόταν όταν οι αντίπαλες πλευρές έρχονταν πρόσωπο με πρόσωπο.

Όμως ο απλός κόσμος συνέχιζε να κατεβαίνει στους δρόμους, συστήνονταν και αγκάλιαζε ο ένας τον άλλο και κατόπιν ενώνονταν με τους επαναστάτες. Άρχισαν να ακούγονται επαναστατικά στιχάκια, εμβατήρια στο ρυθμό των ιταλικών επαναστατικών εμβατηρίων των Γαριβαλδινών, όπως αυτό που παραθέσαμε. Αυτό όμως που κυριαρχεί από παντού είναι το απαγορευμένο έως τότε τραγούδι του Σοφοκλή Καρύδη:

Έως πότε η ξένη ακρίδα,

Έως πότε κουφός Βαυαρός,

Θα γυμνώνει τη δόλια πατρίδα;

Εγερθήτε, αδέλφια, εμπρός!

Ο πατήρ τον υιόν να σπαράζη

Αδελφός τον αδελφόν να κτυπά

Και ο φίλος τον φίλον να σφάζη,

Ούδ’ η τίγρης αυτή το βαστά.

Αλλ’ ο ξένος σκληρότερος είναι

Κι απ’ αυτά του βουνού τα θεριά,

Το κηρύττον αι μάχαι εκείναι,

Που σπάραξαν Ελλήνων παιδιά.

Μίαν έχομεν όλοι μητέρα,

Μίαν πίστιν ένα θεόν,

Όλοι πνέομεν έναν αέρα,

Τον αυτόν συγκροτούμε λαόν.

Η διχόνοια όθεν ας λείψη

Μεταξύ μας ας παύση η σφαγή,

Διότι κλαίει ο θεός από τα ύψη

Κι οι εχθροί μας γελούν εις την γη.

Οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι από τα ανοιχτά παράθυρα χειροκροτούσαν, έραιναν με άνθη τους εξεγερμένους και ζητωκραύγαζαν μαζί τους: Ζήτω η Ελευθερία, Κάτω οι Τύραννοι.  Μέχρι να φτάσουν στο ύψος της Καπνικαρέας ο αριθμός των συγκεντρωμένων είχε φτάσει τις 5.000 και εκτός από τα αρχικά συνθήματα, είχαν αρχίσει να κυριαρχούν, σχεδόν αυθόρμητα, και συνθήματα υπέρ της δημοκρατίας. Ζήτω η δημοκρατία, φώναζαν πολλοί. Ο εξεγερμένος λαός δεν ήθελε να διώξει μόνο τον Όθωνα και την «ξένη ακρίδα», αλλά να ξεμπερδέψει με τον θεσμό της βασιλείας γενικά. Νέα Εθνοσυνέλευση, νέο δημοκρατικό Σύνταγμα, ήταν η πρόταση που συγκινούσε ιδιαίτερα τον κόσμο.

Για τα πολιτικά πράγματα της εποχής, το να φωνάζει κάποιος υπέρ της δημοκρατίας, ήταν σαν να διαδηλώνει κάποιος υπέρ του κομμουνισμού την εποχή Μακάρθι στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1950, ή στην Ελλάδα την εποχή μετά τον εμφύλιο. Παρ’ όλα αυτά τα πάθη και οι διαχωριστικές γραμμές είχαν πέσει μέσα στον λαό. Η διχόνοια και ο φατριασμός δεν είχαν θέση. Οι ίδιες οι μάζες είχαν επιβάλει την δημοκρατία στις γραμμές τους.

Όταν έφτασε στην περιοχή του Συντάγματος, οι στρατιώτες των περιπόλων, αν και είχαν αυστηρές διαταγές να μην αφήσουν κανέναν να περάσει, ενώθηκαν με τον λαό. Λίγο πριν είχε ενωθεί με τους εξεγερμένους και το τάγμα σκαπανέων, που είχε στασιάσει και είχε βγει από τον στρατώνα ακούγοντας τα συνθήματα των ξεσηκωμένων. Μαζί τους ήταν και μια διλοχία πυροσβεστών. Οι σκαπανείς μαζί με τους πυροσβέστες στέκονταν μπροστά με πλήρη στολή και φόρτο, με τις πολεμικές σημαίες του τάγματος να ανεμίζουν και με πειθαρχία στρατιωτική για να πέσουν πρώτοι αυτοί, αν χρειαστεί, προκειμένου να προστατεύσουν τους νέους και τον λαό που ακολουθούσε.

Οι αξιωματικοί τους στέκονταν επικεφαλής με το ξίφος γυμνό επ’ ώμου και με καμάρι τέτοιο που ποτέ ξανά δεν είχαν δει οι Αθηναίοι σε καμιά παρέλαση με φανφάρες και φτερά. Ήταν έτοιμοι να δεχτούν αυτοί τις πρώτες βολές από τα στρατιωτικά περίπολα, τους χωροφύλακες και του «εθελοντές» που φρουρούσαν το Σύνταγμα. Ο λαός το ήξερε αυτό, το έβλεπε με τα μάτια του και δυναμώνοντας τα συνθήματα του, τις ζητωκραυγές του και τα χειροκροτήματα, τους έδινε ακόμη μεγαλύτερο θάρρος και υπερηφάνεια γιατί στο πρόσωπό τους, τη στάση τους, το αγέρωχο βάδισμά τους μπροστά στον κίνδυνο επένδυε ένα ολόκληρο έθνος το μέλλον του. Κανένα άλλο πεδίο της τιμής, σε κανένα θέατρο μάχης, δεν θα μπορούσε να τιμήσει περισσότερο τους ήρωες του καθώς προχωρούσαν με τις πολεμικές σημαίες τους έτοιμες να βαφτούν στο αίμα όχι με ξένου εντολή, όχι για το συμφέρον των μεγάλων, αλλά για το καθήκον τους που βαθιά μέα τους ένιωθαν ότι έχουν απέναντι στο λαό τους και το έθνος.

Ορισμένοι μάλιστα επτανήσιοι που υπηρετούσαν στους σκαπανείς και τους πυροσβέστες σκάρωσαν μια πατριωτική καντάδα που τραγουδούσαν καθώς ανέβαιναν προς το Σύνταγμα:

Φύγε, ξένε, φύγε, ξένε

Την πατρίδος μας την γην

Επειδή το έθνος τώρα

Σ’ αφαιρεί πάσαν ισχύν.

  

Μαζί με τους εξεγερμένους είχαν ενωθεί και πολλοί κληρικοί που παρά το γεγονός ότι ήξεραν τον αφορισμό που θα εισέπρατταν από την ιεραρχία, δεν κρατήθηκαν κι έτσι με τον σταυρό στο χέρι και την αγιαστούρα τους να ευλογούν τους επαναστάτες ενώθηκαν μαζί τους.

Όταν έφτασαν μπροστά στα στρατιωτικά περίπολα και η μάχη φαινόταν αναπόφευκτη, πρώτοι οι αξιωματικοί διέταξαν τους στρατιώτες τους να ενωθούν με τους εξεγερμένους. Όμως ακόμη και χωρίς διαταγή, πάλι οι στρατιώτες των περιπόλων θα είχαν ενωθεί με τους εξεγερμένους. Η υπακοή στο έθνος, που αντιπροσώπευαν οι εξεγερμένοι, ήταν πολύ πιο ισχυρή από την υπακοή σε οποιαδήποτε αντίθετη διαταγή.

Μόλις οι χωροφύλακες και οι «εθελοντές» είδαν τους στρατιώτες να ενώνονται με τον λαό, σκορπίστηκαν και έτσι οι εξεγερμένοι έφτασαν στην πλατεία Συντάγματος χωρίς να συναντήσουν καμιά αντίσταση. Ήταν τέτοια η ενότητα λαού και στρατού που τίποτε δεν μπορούσε να σταθεί απέναντί της. Μάλιστα εκείνη την εποχή αναφέρεται ότι σαν απάντηση στις ζητωκραυγές του πλήθους, Ζήτω ο λαός και ο στρατός!, όλοι αδέρφια!, κάποιος είχε την έμπνευση και φώναξε, Ζήτω ο στρατόλαος, μωρέ! Κι από τότε όλοι άρχιζαν να φωνάζουν Στρα-τό-λα-ος, Στρα-τό-λα-ος!

 

Είχε αρχίσει να ξημερώνει πια και ο λαός που τώρα ξεπερνούσε κατά πολύ τις 5.000, αλλά καμιά αναφορά δεν συμφωνεί στον αριθμό, προχωρά και καταλαμβάνει το παλάτι. Χωροφύλακες, χαφιέδες, «εθελοντές», αυλικοί, όλοι τους άφαντοι. Ο λαός δεν πείραξε κανένα. Ο «όχλος» όπως τον χαρακτήριζαν οι αντιδραστικοί της εποχής, σεβάστηκε τις ζωές των αντιπάλων του, αλλά και τον πλούτο του παλατιού. Όταν κατέλαβαν το παλάτι, αυτό που έκαναν ήταν να ξεσκίσουν τα πορτρέτα της Αμαλίας και του Όθωνα, καθώς και τις προτομές τους. Ο λαός «ποδοπάτησε τα βασιλικά εμβλήματα, αλλά δεν πήρε ούτε μια καρφίτσα από το παλάτι,» [2] όπως αναφέρει ο Γ. Κορδάτος, αλλά και πολλοί αυτόπτες μάρτυρες του γεγονότος.

Οι εξεγερμένοι βγαίνουν από το παλάτι και συνεχίζουν την πορεία τους από την πλατεία Συντάγματος προς την πλατεία Όθωνος, που αργότερα μετονομάστηκε σε πλατεία Ομονοίας. Δεν είχε ακόμη καλά-καλά ξημερώσει και τα περισσότερα μαγαζιά της πρωτεύουσας είχαν ανοίξει με τους μαγαζάτορες να συμμετέχουν στο πανηγύρι της επανάστασης που είχε επικρατήσει. Το ίδιο και τα σπίτια. Φωταγωγημένα και ανοιχτά σαν να γιόρταζαν μια ασυνήθιστα μεγάλη εθνική γιορτή.

Ο Λάμβδας με εμπορικό στην Ερμού, παρασυρμένος κι αυτός από τον επαναστατικό ενθουσιασμό που έβλεπε γύρω του, αρχίζει να μοιράζει τσάμπα στο πλήθος κόκκινα πανιά και κορδέλες. Σε ελάχιστο χρόνο εξεγερμένοι πολίτες και στρατιώτες άρχισαν να φέρουν κόκκινα περιβραχιόνια, κόκκινες κορδέλες και σημαίες ως έμβλημα της επανάστασης μαζί με την ελληνική σημαία. Ο πολεμικές σημαίες των ταγμάτων που τώρα πια είχαν προσχωρήσει ανοιχτά στην επανάσταση στολίστηκαν με κόκκινη κορδέλα. Πολλά σπίτια δίπλα στην ελληνική σημαία, ανάρτησαν και την κόκκινη.

Όχι, δεν ήταν κομμουνιστική η επανάσταση και μάλιστα «πρωτοκομμουνιστική», όπως την χαρακτήριζε ο λογοκριτής στην χούντα και δεν επέτρεπε ούτε καν να αναφερθούν σ’ αυτήν τα σχολικά βιβλία, ή οι επίσημες επαίτιοι. Το κόκκινο ήταν το χρώμα των Γαριβαλδινών και η επιρροή τους στις πολιτικές ζυμώσεις της Ελλάδας εκείνο τον καιρό ήταν σημαντική. Όμως για τον πουλημένο «εθνικόφρονα» της εποχής του μοναρχοφασισμού, τι Γαριβαλδι, τι Ροβεσπιέρος, τι Λένιν, όλοι τους «μιάσματα».

Η διαδήλωση τελικά καταλήγει στην Παλιά Καζάρμα όπου το ορεινό πυροβολικό του Παπαδιαμαντόπουλου παρέμενε στις θέσεις του, αν και η επέμβασή του ήταν αχρείαστη. Εκεί συντάσσεται το Ψήφισμα της Επανάστασης και διαβάζεται στο πλήθος από τον ίδιο τον Παπαδιαμαντόπουλο ανεβασμένο πάνω σ’ ένα κιλλίβαντα ορεινού πυροβόλου. Το Ψήφισμα είχε συντάξει ένα νέος επαναστάτης, ο Επαμεινώνδας Δεληγιώργης και απαιτούσε την εκδίωξη της δυναστείας του Όθωνα, όριζε προσωρινή κυβέρνηση και ανακοίνωνε ότι «εθνική συνέλευσις συγκαλείται αμέσως προς σύνταξιν της πολιτείας και εκλογήν ηγεμόνος.»

Στην προσωρινή κυβέρνηση πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου εκλέχτηκε ο Δ. Βούλγαρης. Στην πλειοψηφία τους τα μέλη της προσωρινής ήταν οι παλιοί κομματάρχες της αντιπολίτευσης, οι οποίοι είδαν την επανάσταση να πετυχαίνει, αμέσως βγήκαν από τις κρυψώνες τους και έτρεξαν να την πάρουν στα χέρια τους. Και τα κατάφεραν σχετικά εύκολα. Βλέπετε τότε είχαν μεγάλη ιδέα για τους επαγγελματίες πολιτευτές, που δήθεν μόνο αυτοί ήξεραν πώς να κουμαντάρουν το καράβι. Έπαιζε μεγάλο ρόλο να είσαι επώνυμος στις κοσμικές και κοινοβουλευτικές σελίδες των εφημερίδων και να διαβάζει για σένα το πόπολο. Χωρίς αυτούς, χωρίς τους μεγάλους και επώνυμους της αντιπολίτευσης τι σόι επανάσταση θα έκανε ο λαός; Μόλις ο στρατόλαος νίκησε και επιβλήθηκε, αντί οι ηγέτες που είχαν αναδειχθεί ανάμεσά τους να συντάξουν το ψήφισμα της επανάστασης, κάλεσαν τους παλιούς γνωστούς κομματάρχες της αντιπολίτευσης να αναλάβουν, ως επαγγελματίες πολιτικοί, τα ινία της χώρας.

Κι έτσι η επανάσταση νωθεύτηκε από την αρχή. Ο ίδιος ο Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, έγραφε: «Πριν εκ της οικίας μου μεταβώ εις τον στρατώνα του πυροβολικού, μείνας ολίγας στιγμάς μόνος, έρριψα τας περί πρακτέου ιδέας μου δια την περίπτωσιν της επιτυχίας. Όταν όμως συνέταξα το ψήφισμα, παρέλειψα πολλά, απαντήσας δυσκολίας εις την άμεσον κατάργησιν της Βασιλείας, διότι αίφνης ευρέθην εν μέσω του παρελθόντος μεταξύ ανθρώπων, οίτινες δεν ενόουν την επανάστασιν. Φοβούμαι πολύ, ότι θα συμβή εκείνο όπερ προείπον κατά την συνωμοσίαν. Θα μετανοήσωμεν παραλαβόντες τους παλαιούς.»[3] Δεν έπεσε έξω ο Δεληγιώργης για τους «παραλαβόντες παλαιούς» πολιτευτές. Έστω κι αν όταν του δόθηκε η ευκαιρία έγινε ίδιος και χειρότερος με δαύτους.

Οι «παλαιοί» κομματάρχες δεν ήθελαν επ’ ουδενί την δημοκρατία. Δεν ήθελαν ούτε καν την έξωση του Όθωνα, απλά επιζητούσαν να τα βρουν μπροστά τους. Και φοβόντουσαν περισσότερο τον «όχλο», έτσι ονόμαζαν τον λαό, όταν δεν ήταν υπό τον δικό τους πολιτικό έλεγχο και δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένοι με το να του δώσουν πολλά δικαιώματα. Μάλιστα πολύ γρήγορα τα βρήκαν με τις «προστάτιδες δυνάμεις», ειδικά με την Αγγλία και έτσι την δημοκρατική κατ’ ουσία Οκτωβριανή επανάσταση του ελληνικού λαού την μετέτρεψαν σε αλλαγή φρουράς ηγεμόνος.

Έτσι γίνεται πάντοτε. Γι’ αυτό και τώρα που το θερμόμετρο αρχίζει να ανεβαίνει, χρειάζεται μεγάλη προσοχή στους κομματάρχες της αντιπολίτευσης. Δείτε πώς αντέδρασαν στις δηλώσεις Σαμαρά περί του πακέτου των 11,6 δις ευρώ.

Ο ΣΥΡΙΖΑ χαρακτηρίζει εκ νέου τον πρωθυπουργό «γνήσιο εκπρόσωπο του λόμπι της χρεοκοπίας» και τονίζει ότι τα νέα μέτρα θα ισοπεδώσουν την κοινωνία. Η ανακοίνωση του αναφέρει: «Ο κ. Σαμαράς βαφτίζει 'ενότητα της κοινωνίας και του έθνους' την αποδοχή των νέων μέτρων δεκάδων δις, που θα ισοπεδώσουν την οικονομία και την κοινωνία. Η εκβιαστική συσχέτιση, όμως, της παραμονής της χώρας στο ευρώ με την εφαρμογή του μνημονίου δεν πείθει πλέον κανέναν, όταν η ίδια η πολιτική που υλοποιεί η κυβέρνηση είναι αυτή που ενισχύει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Ως άξιος εκπρόσωπος του λόμπι της χρεοκοπίας, δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι τα συμφέροντα της πλειοψηφίας της κοινωνίας για ανάπτυξη και κοινωνικό κράτος μέσα σε μια δημοκρατική χώρα είναι αντίθετα με τα συμφέροντα των δανειστών και του κεφαλαίου, που εκπροσωπεί η κυβέρνησή του».

Προσέξτε ότι δεν αναφέρεται πουθενά ο ρόλος της τρόικας και οι δεσμεύσεις, αυτά που ονομάζει «συμβατικές υποχρεώσεις» ο Σαμαράς. Λες και δεν υπάρχουν. Λες και όλα αυτά τα έχει σκαρφιστεί από μόνος του ο Σαμαράς και δεν εκπορεύονται από τα επιτελεία της ευρωζώνης. Ούτε κουβέντα για το πώς πρέπει να αντιμετωπίσει ο ελληνικός λαός τις «συμβατικές υποχρεώσεις» της χώρας, που η ίδια η ευρωζώνη θεωρεί το πακέτο μέτρων που προωθεί ο Σαμαράς. Ούτε κουβέντα επίσης για το τι πρέπει να γίνει με το ευρώ. Δεν τολμούν να ξεστομίσουν ούτε καν ότι το ευρώ δεν είναι αποδεκτό με κάθε θυσία και υπό οποιαδήποτε προϋπόθεση. Τρέμουν μην τους κατσαδιάσουν οι τραπεζίτες, οι ευρωκράτες και οι μερκολάντ.

Μόνο περί «εκβιασμού» μιλάνε. Ο εκβιασμός, όμως, αφορά τους ίδιους που πιστεύουν, όπως οι θρησκόληπτοι, ότι με το ευρώ και μέσα στην ευρωζώνη μπορούμε να υπερασπιστούμε «τα συμφέροντα της πλειοψηφίας της κοινωνίας για ανάπτυξη και κοινωνικό κράτος μέσα σε μια δημοκρατική χώρα.» Πότε και που έγινε αυτό κατορθωτό; Ή μήπως η Ευρώπη και ο πλανήτης, για να μην βάλουμε τον Σείριο και την Ανδρομέδα, περιμένουν τον ΣΥΡΙΖΑ για να τους αλλάξει τροχιά; Αυτό εννοεί ο κ. Τσίπρας όταν λέει ότι στις τελευταίες εκλογές «η Ελλάδα και η Ευρώπη έχασε μια μεγάλη ευκαιρία»; Ας ελπίσουμε ότι σύντομα θα ξεπεζέψει από το δούρειο γαϊδούριο, ένα είδος μαύρου γαϊδουριού σαν αυτό που καβαλούσε ο δόκτορ Δρακατόρ στην Λιλιπούπολη, για να μην ακούμε τουλάχιστον ανοησίες. 

Αλλά ας σοβαρευτούμε. Ο εκβιασμός δεν αφορά τον λαό και την χώρα, διότι η επιβίωση τους δεν εξαρτάται από το ευρώ, ούτε την Ευρώπη, όπως κι αν την καταλαβαίνει κανείς. Εξαρτάται από την κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας και αυτοδιάθεσης της χώρας, πρώτα και κύρια στο πεδίο της οικονομίας. Μπορεί να υπάρξει εθνική ανεξαρτησία και δημοκρατία μέσα στην ευρωζώνη; Σε μια περίοδο μάλιστα που τα επιτελεία της προετοιμάζουν την κατάλυση ακόμη και της τυπικής αυτοτέλειας των κρατών μελών προκειμένου οι πόροι τους πιο εύκολα να δεσμευτούν από τους τραπεζίτες και τις αγορές. Χωρίς οι λαοί να έχουν ούτε καν τυπικό λόγο.

«Το 2010 ο Γιώργος Παπανδρέου δικαιολογούσε την απώλεια εθνικής κυριαρχίας λόγω του μεγάλου δημοσίου χρέους, ενώ ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου διαβεβαίωνε ότι δεν πρόκειται να ληφθούν νέα μέτρα και ότι η Ελλάδα τέλος του 2011 θα ξαναέβγαινε στις αγορές. Το τι ακολούθησε το γνωρίζουμε όλοι. Το 2012 ο Αντώνης Σαμαράς, επικεφαλής της κυβέρνησης των πρόθυμων εταίρων, επιβάλει στους Έλληνες το νέο Αρμαγεδώνα μέτρων με τη δικαιολογία της δήθεν βελτίωσης της διαπραγματευτικής θέσης μας και υπόσχεται καλύτερες μέρες σε δύο χρόνια», δήλωσε ο εκπρόσωπος των Ανεξάρτητων Ελλήνων, Χρήστος Ζώης, με αφορμή την ομιλία του πρωθυπουργού στην Πολιτική Επιτροπή της ΝΔ. «Βλέπουμε ακριβώς το ίδιο έργο με άλλους πρωταγωνιστές, άλλα λόγια και δυστυχώς την ίδια κατάληξη: εξαθλίωση, ανεργία, ύφεση, υποτέλεια στους πιστωτές» πρόσθεσε.

Ο πατριωτισμός των αποκαλούμενων Ανεξάρτητων Ελλήνων, τελειώνει εκεί που αρχίζει να θίγεται το ευρώ και η «ευρωπαϊκή πορεία» της χώρας. Είναι πατριώτες τσέπης. Μόνο όταν πρόκειται να αντιδράσουν, λεκτικά πάντα, στην διαχείριση της κρίσης. Για τις «συμβατικές υποχρεώσεις» της χώρας ούτε κουβέντα. Χρεώνουν στον Σαμαρά ότι δεν διαπραγματεύτηκε, ενώ αυτοί δεν μας έχουν πει ούτε καν πώς θα διαπραγματευθούν καλύτερα από τον Σαμαρά με δεδομένα τα πλαίσια της ελεγχόμενης χρεοκοπίας, γιατί τρέμουν να σταματήσουν μονομερώς την πληρωμή του χρέους και να το καταγγείλουν ως παράνομο, αλλά και μέσα στα πλαίσια του ευρώ με την ελληνική κοινωνία να βυθίζεται όλο και περισσότερο στο σκοτάδι.

«Ο πρωθυπουργός απαιτεί από το λαό να σκύψει το κεφάλι στα νέα άγρια μέτρα, ώστε να χρεοκοπήσει μέσα στο ευρώ και όχι με δραχμή. Για ποιο λόγο να επιλέξει ο λαός ποιος είναι ο καλύτερος δρόμος για να ανακάμψει η υψηλή κερδοφορία του κεφαλαίου, όταν αυτός, είτε έτσι, είτε αλλιώς, καταδικάζεται στην απόλυτη χρεοκοπία;» αναφέρει σε σχόλιό του, το Γραφείο Τύπου της ΚΕ του ΚΚΕ. Αυτό κατάλαβε ο Περισσός; Το δίλλημα είναι η χρεοκοπία μέσα στο ευρώ, ή μέσα στη δραχμή, οπότε και στις δυο περιπτώσεις χαμένος ο εργαζόμενος και επομένως δεν ασχολείται με το θέμα. Τα καμάρια της ηγεσίας του ΚΚΕ κάνουν την εκτίμηση ότι στην στρατηγική της άρχουσας τάξης εντάσσεται και η δραχμή, ισότιμα με το ευρώ. Προφανώς άκουσαν για το «λόμπι της δραχμής» που λέει και ξαναλέει ο Σαμαράς και σκέφτηκαν πονηρά: για να το λέει ο Σαμαράς κάτι θα ξέρει, οπότε θα υπάρχει κάποια μερίδα της άρχουσας τάξης που ζητά δραχμή. Κι επομένως εμείς ως επαναστάτες πρέπει να καταδικάσουμε και τα δυο. Ουρά! Υπόδειγμα ταξικής ανεξαρτησίας σκέψης!

Εδώ έφτασε ο άλλος μέγας κολοσσός της σκέψης του κόμματος, στο οικονομικό πεδίο αυτή την φορά, ο κ. Καραθανασόπουλος που μας έχει εκπλήξει με τις (ανύπαρκτες) οικονομικές του γνώσεις, να πει τα εξής στη Βουλή: «Η ανάκαμψη θα έρθει κάποια στιγμή, αλλά βασιζόμενη σε εργασιακό μεσαίωνα και σε λεηλασία του εθνικού πλούτου. Με τη δοσμένη διαχείριση, αυτό δεν μπορεί να αντιστραφεί», υποστήριξε ο ευφυέστατος βουλευτής του ΚΚΕ. Σας διαβεβαιώνω ότι μόνο ο Καραθανασόπουλος και η ηγεσία του ΚΚΕ είναι οι μόνοι στον πλανήτη που διαβεβαιώνουν ότι θα φέρει την ανάκαμψη ο καπιταλισμός και μάλιστα επιβάλλοντας το καθεστώς που θέλει. Προφανώς για τα τσακάλια της «μαρξισμού-λενινισμού» εκ Περισσού είτε έχουμε κρίση, είτε ανάκαμψη είναι το ίδιο και το αυτό στον καπιταλισμό. Δεν σημαίνει απολύτως τίποτε από την άποψη των ταξικών συσχετισμών και της ταξικής πάλης. Γι αυτό και δεν ασχολούνται με λεπτομέρειες, όπως οι αγώνες για την αποτροπή και την ανατροπή του καθεστώτος εκποίησης της χώρας.

Η αλήθεια είναι ότι ο κομματικός μηχανισμός του ΚΚΕ έχει πιο σοβαρά προβλήματα να ασχοληθεί. Π.χ. που θα βρει χρήματα να πληρώνει τα στελέχη του, τώρα που το αστικό κράτος μειώνει την κρατική επιχορήγηση και οι οπαδοί του κόμματος του γυρίζουν μαζικά την πλάτη; Ξέρεις κανείς από δαύτους τι σημαίνει εθελοντική πολιτική δουλειά; Ούτε κατά διάνοια. Αυτοί είναι ΚΚΕ μόνο και μόνο για την κομματική αντιμισθία. Είναι κομμουνιστές μόνο αν το κόμμα τους εξασφαλίζει καμιά δουλειά. Άντε τώρα να τους κόψεις την αντιμισθία και να τους εμπνεύσεις κομματικό καθήκον.

«Στα διλήμματα και στους εκβιασμούς των κομμάτων της ΕΕ ο λαός μπορεί να απαντήσει μόνο: Αρκετά πληρώσαμε για την καπιταλιστική ανάπτυξη και την προσαρμογή στην ΕΕ, για την κρίση. Το δικό μας συμφέρον επιβάλλει αποδέσμευση από την ΕΕ, μονομερή διαγραφή του χρέους με τον πλούτο που παράγουμε στα χέρια μας» καταλήγει το σχόλιο του ΚΚΕ. Ωραία. Και πώς θα γίνει αυτό; Δεν πρέπει να επιδιώξει την έξοδο από το ευρώ και την επαναφορά εθνικού νομίσματος, δραχμής, όπως αλλιώς την ονομάσει ο λαός; Ή πρώτα θα περιμένει με κάποιον απίστευτο και χιμαιρικό τρόπο ο λαός να περιμένει πρώτα να αναδειχθεί στην εξουσία το ΚΚΕ και μάλιστα μόνο του, αλώβητο και άσπιλο, και έπειτα να λυθούν ένα προς ένα όλα τα προβλήματά του; Και μέχρι τότε; Τι θα κάνει ο λαός; Θα «αγωνίζεται» και θα χάνει, για να μάθει, «να βγάλει τα συμπεράσματά του», όπως λένε οι γραφειοκράτες του Περισσού και να ψηφίζει ΚΚΕ.

Όπως και να έχει κανένα από τα κόμματα της αντιπολίτευσης δεν έχει την διάθεση να συγκρουστεί μετωπικά με το κυρίαρχο σύστημα. Θα γκρινιάξουν για το νέο πακέτο μέτρων, θα καταγγείλουν σφοδρά την συγκυβέρνηση μέσα στο κοινοβούλιο και θα καλούν τον λαό σε αγώνες, κινητοποιήσεις και εξεγέρσεις. Αν χρειαστεί θα βάλουν τις ηγεσίες των συνδικάτων που ελέγχουν και μαζί με τα κομματικά παραμάγαζα θα δούμε να επαναλαμβάνονται οι ίδιες σκηνές από παλιά. 24ωρες χωρίς νόημα και διαδηλώσεις για την αυτοεπιβεβαίωση των κομματικών μαγαζιών. Κι αν τους καθίσει και ο κόσμος κατέβει μαζικά σε καμιά από αυτές θα τον οδηγήσουν ήσυχα-ήσυχα στην γνωστή κατάληξη. Ξύλο και χημικά στο Σύνταγμα.

Κι όσο θα συμβαίνουν όλα αυτά, που την έναρξή τους μάλλον θα την δούμε στην ΔΕΘ, τόσο θα ξελαρυγγίζονται κομματόσκυλα και κομματάρχες να καλούν τον κόσμο σε αγώνες, κινητοποιήσεις και εξεγέρσεις. Εκ του ασφαλούς, βεβαίως-βεβαίως. Αυτοί θα εξαντλούν την εικονική τους αντιπολίτευση μέσα στο κοινοβούλιο και στα πάνελ των βολικών ΜΜΕ, ενώ θα καλούν τον κόσμο στο δρόμο να βάλει το κεφάλι του στο ντορβά. Απώτερος στόχος όλων τους είναι ένας. Να ηττηθεί ξανά η διάθεση αγώνα του κόσμου μπροστά στην αδιαλλαξία της συμμορίας του ευρώ, να συντριβεί κάτω από τα ρόπαλα και τα χημικά των πραιτοριανών και έτσι να λουφάξουν για να μπορούν να γίνουν στημένες εκλογές όπως οι προηγούμενες.

 

Όμως τα ψέματα τελείωσαν. Γνωριζόμαστε πια όλοι μεταξύ μας. Αυτός που θέλει αγώνα, δεν καλεί απλά τον κόσμο στο δρόμο, αλλά βάζει πρώτα αυτός το κεφάλι του στον ντορβά. Παίρνει πρώτα αυτός τα ρίσκα του απέναντι στο καθεστώς με μόνο σκοπό να οργανώσει την μαζική αντίσταση του λαού. Αν θέλει η αποκαλούμενη «αντιμνημονιακή» αντιπολίτευση να σταματήσει το νέο πακέτο μέτρων, έχει τον τρόπο. Αφού εξαντλήσει τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες εναντίον της ψήφισης του νέου πακέτου, να παραιτηθεί, να καταθέσει ως κόμμα, το κάθε κόμμα την κοινοβουλευτική του ιδιότητα και να κατέβει στην κοινωνία για να προετοιμάσει οργανωμένα την εξέγερση του λαού.

Να κάνει δηλαδή αυτό που όφειλε να κάνει, τουλάχιστον την εποχή της έξαρσης του κινήματος των πλατειών. Αν το είχε κάνει τότε, το πιθανότερο είναι ότι θα είχαμε ξεμπερδέψει. Δεν υπάρχει καμιά δικαιολογία γιατί δεν το έκανε τότε, ούτε γιατί δεν θα το κάνει τώρα. Εκτός βεβαίως από την κομματική σκοπιμότητα.

Όποτε λοιπόν ξανακούσετε καλέσματα για αγώνες από εκπροσώπους των κομμάτων της αντιπολίτευσης, να τους πείτε: παραιτηθείτε πρώτα από την κουτάλα του κρατικού κορβανά, αποδείξτε μας ότι δεν έχετε ανάγκη την κρατική επιδότηση με ότι εξαρτήσεις κρύβονται πίσω της για να είστε «αντιμνημονιακοί», δημοκράτες, πατριώτες προοδευτικοί, αριστεροί, κομμουνιστές και μετά ελάτε να παλέψουμε όλοι μαζί. Αλλιώς μας πουλάτε φύκια για μεταξωτές κορδέλες.

Δεν σας έχει ανάγκη κύριοι ο λαός. Όποτε έμπλεξε μαζί σας μόνο κακά είδε. Εσείς δεν του υποσχόσασταν προεκλογικά ότι αν σας ψηφίσει, θα έχει αντίκρισμα η ψήφος του; Που είναι το αντίκρισμα του 26% που ψήφισε τον ΣΥΡΙΖΑ; Που είναι το αντίκρισμα των ψήφων στους Ανεξάρτητους Έλληνες; Τι θα κάνετε για να μην περάσουν τα μέτρα; Και μην παραμυθιάζετε τον κόσμο ότι μόνο ως κυβέρνηση μπορείτε να αλλάξετε τα πράγματα. Η πολιτική δύναμη που είναι σε θέση ως κυβέρνηση να αλλάξει ρώτα και να τα βάλει με τους ισχυρούς, φαίνεται από σήμερα. Μπορεί από σήμερα να φέρει τα πάνω-κάτω, ειδικά όταν της δίνη τέτοια κοινοβουλευτική δύναμη ο κόσμος. Όποια δεν αποδεικνύει την χρησιμότητά τους στον σαν αντιπολίτευση, δεν μπορεί να λειτουργήσει υπέρ του λαού και ως κυβέρνηση. Όλα τα άλλα είναι δικαιολογίες εν αμαρτίαις.

Ήδη οργανώνονται πρωτοβουλίες ανά γειτονιά από κινήματα βάσης, λαϊκές συνελεύσεις και απλούς πολίτες με σκοπό να μην επιτρέψουν την επιβολή των μέτρων, να μην πληρωθούν τα κερατιάτικα που επιβάλλονται για να εξοντωθεί η μεγάλη πλειοψηφία του λαού. Οι πρωτοβουλίες αυτές είναι ανοιχτές σε όλους αρκεί να μην είναι επαγγελματίας πολιτευτής, ή βουλευτής κανενός κόμματος, γιατί έχουμε πικρή εμπειρία του τι θα γίνει. Σκοπός τους είναι να αντρωθούν στη γειτονιά και έπειτα να συγκροτήσουν συντονιστικά σε επίπεδο πόλης, νομού και πανεθνικά. Οι πρωτοβουλίες αυτές θα πρέπει να συγκεντρώσουν όλες τις γόνιμες δράσεις που επιτελούν διάφορες ομάδες και μάλιστα ξεκομμένα ο ένας από τον άλλο, ώστε να γίνουν πιο αποτελεσματικές και να κινητοποιήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο. Βασικός στόχος πρέπει να είναι να μην περάσουν τα νέα μέτρα και να ανατραπεί το ταχύτερο δυνατό το παρών καθεστώς με όλα τα εσωτερικά και εξωτερικά στηρίγματά του.

---

[1] Δημήτρη Φωτιάδη, Όθωνας, Η Έξωση, Αθήνα: Ζαχαρόπουλος, 1988, σ. 668.

[2] Γ. Κορδάτος, Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, τομ. XII, σ. 90.

[3] Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, Πολιτικά Ημερολόγια, Εν Αθήναις: Βλαστού, 1896, σ. 76.