Πώς θα λήξει η κρίση στην ευρωζώνη; Πολλοί στις ΗΠΑ μου θέτουν αυτήν την ερώτηση τις
τελευταίες εβδομάδες; Για την ακρίβεια, θα μπορέσει η ευρωζώνη να
μετακινηθεί από την κρίση στη σταθερότητα; Για να απαντηθεί αυτή η
ερώτηση, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τρεις όψεις του προβλήματος: πού
πηγαίνει η ευρωζώνη, πού θέλουν οι Γερμανοί να πάει και πού χρειάζεται
να πάει.
Η σημερινή κατάσταση της ευρωζώνης είναι δραματικά ξεκάθαρη. Κάποιες χώρες, δύο εκ των οποίων μεγάλες -η Ιταλία και η Ισπανία-, έχουν ήδη ή είναι στα πρόθυρα να έχουν κυβερνήσεις που δεν μπορούν να διαχειριστούν χωρίς βοήθεια τα δημόσια χρέη. Πολλά από αυτά τα χρέη βρίσκονται στις τράπεζες. Πολλές από αυτές είναι ζημιωμένες, ειδικά σε χώρες που βίωσαν πολύ μεγάλες φούσκες ακινήτων, μεγάλα δημόσια ελλείμματα ή και τα δύο. Οι κυβερνήσεις με αδύναμο αξιόχρεο νιώθουν ότι πρέπει να σώσουν τα ευαίσθητα τραπεζικά τους συστήματα, που με τη σειρά τους πρέπει να χρηματοδοτήσουν τις κυβερνήσεις που προσπαθούν να τις στηρίξουν. Οι μεθυσμένοι προσπαθούν να σταθούν όρθιοι ακουμπώντας ο ένας στον άλλον.Από τις κυβερνήσεις απαιτείται επίσης να επιβάλουν δημοσιονομική λιτότητα, ενώ οι ιδιωτικοί κλάδοι συρρικνώνονται. Η λιτότητα αποδυναμώνει περισσότερο τόσο τις οικονομίες όσο και τις τράπεζες. Κι αυτό, με τη σειρά του...
αυξάνει την ανεργία και μειώνει τα κρατικά έσοδα, καθιστώντας μη αποτελεσματική τη λιτότητα. Εν τω μεταξύ, η αναιμική ζήτηση στον πυρήνα επιδεινώνει την οικονομική αδυναμία στην περιφέρεια, αντί να την ισοφαρίζει.
Με τις τράπεζες προβληματικές, την ιδιωτική ζήτηση κατεστραμμένη, την κυβερνητική ζήτηση να συρρικνώνεται και την εξωτερική ζήτηση αδύναμη, οι ευάλωτες οικονομίες πιθανότατα θα έχουν μικρότερη παραγωγή και υψηλότερη ανεργία για 2-3 χρόνια επιπλέον. Η αμοιβή για τον σημερινό κόπο είναι ο αυριανός κόπος.
Είτε "σωθεί" είτε όχι η Ελλάδα, για την ώρα είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι η σημερινή ευρωζώνη θα επιβιώσει από κάτι τέτοιο, ειδικά όταν ο πρωταρχικός λόγος ύπαρξής της, η οικονομική και χρηματοπιστωτική ενοποίηση, καταστρέφεται. Οι επιχειρήσεις, ειδικά οι τράπεζες, όλο και περισσότερο μαζεύουν τα ενεργητικά και τα παθητικά τους ανά χώρα. Αντίστοιχα, μόνο οι πολύ γενναίες επιχειρήσεις θα κάνουν πλάνα παραγωγής με την πεποίθηση ότι το συναλλαγματικό ρίσκο έχει εξαλειφθεί. Καθώς η ΕΚΤ έχει πλέον αναλάβει αυξημένο μερίδιο διακρατικού κινδύνου, ο δρόμος για τη διάλυση έχει ανοίξει περισσότερο.
Μοιάζει σαν αδιάκοπο ταξίδι μες τη νύχτα. Ίσως πάρει εβδομάδες, μήνες, χρόνια. Αλλά η κατεύθυνση, δυστυχώς, γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρη.
Τώρα το δεύτερο ζήτημα: Πώς θέλει η Γερμανία να οργανώσει την ευρωζώνη; Εγώ αντιλαμβάνομαι τις αντιλήψεις της κυβέρνησης και των αρχών της χώρας ως εξής: Όχι σε ομόλογα ευρωζώνης. Όχι σε αύξηση των διαθέσιμων κεφαλαίων του European Stability Mechanism. Όχι κοινή στήριξη του τραπεζικού συστήματος. Όχι απόκλιση από τη δημοσιονομική λιτότητα, ούτε στην ίδια τη Γερμανία. Όχι σε νομισματική χρηματοδότηση των κυβερνήσεων. Όχι χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής της ευρωζώνης. Και όχι σε ισχυρή πιστωτική εκτίναξη στη Γερμανία. Η πιστώτρια χώρα, στα χέρια της οποίας βρίσκεται η δύναμη σε μια κρίση, λέει "nein" τουλάχιστον επτά φορές.Αναρωτιέμαι, λοιπόν, πώς φαντάζονται οι Γερμανοί ρυθμιστές ότι θα σταματήσουν την κατρακύλα της ευρωζώνης. Κάνω δύο υποθέσεις: Η πρώτη είναι ότι πιστεύουν πως δεν θα τη σταματήσουν. Περιμένουν ότι η ζωή σε ορισμένες ευάλωτες οικονομίες θα γίνει τόσο μίζερη που θα φύγουν εθελοντικά, περιορίζοντας έτσι την ευρωζώνη σε έναν πυρήνα με ίδιες σκέψεις και χαμηλώνοντας τους κινδύνους για τη νομισματική και δημοσιονομική σταθερότητα της ίδιας της Γερμανίας από τη διάσωση πιο αδύναμων οικονομιών. Η δεύτερη υπόθεσή μου είναι ότι οι Γερμανοί πραγματικά πιστεύουν ότι αυτές οι στρατηγικές θα αποδώσουν.
Μια πιθανότητα είναι ότι οι πιο αδύναμες οικονομίες θα υποστούν τόσο μεγάλη εσωτερική υποτίμηση ώστε θα μεταφερθούν σε μεγάλα εξωτερικά πλεονάσματα με τον υπόλοιπο κόσμο, αποκαθιστώντας έτσι την οικονομική δραστηριότητα. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι ο συνδυασμός δραστικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων με άμεσες εκποιήσεις ενεργητικών θα προκαλέσει κύμα εισροών άμεσων επενδύσεων. Κι έτσι θα χρηματοδοτηθεί το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών βραχυπρόθεσμα και θα παράγει νέα οικονομική δραστηριότητα πιο μακροπρόθεσμα.
Ίσως οι Γερμανοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι χρειάζεται είτε σκληρή προσαρμογή είτε άμεση αποχώρηση. Όμως, το "κακό ηθικό παράδειγμα" θα περιοριστεί και το γερμανικό άνοιγμα θα μειωθεί σε κάθε περίπτωση.
Ωστόσο, η επιλογή της εξόδου των αδύναμων είναι πολύ ριψοκίνδυνη και η επιλογή της οδυνηρής προσαρμογής με άμεσες εκποιήσεις τόσο ανέφικτη που μας οδηγούν αμέσως πίσω στο ζήτημα της εξόδου. Ο κίνδυνος, επιπλέον, δεν περιορίζεται στις πιο αδύναμες χώρες. Η Γερμανία στέλνει μόλις 5% των εξαγωγών της στην Κίνα σε σχέση με 42% στην υπόλοιπη ευρωζώνη, ποσοστό που θα μειωθεί σε κατάρρευση. Πέρα από αυτούς τους στενούς οικονομικούς κινδύνους, θα υπάρξει οπωσδήποτε μόνιμη πολιτική ζημιά για τους οικονομικούς ηγεμόνες της ευρωζώνης.
Με δυο λόγια, η ευρωζώνη έχει ξεκινήσει ένα ταξίδι προς τη διάλυση, που η Γερμανία δεν δείχνει να θέλει να αλλάξει. Όχι επειδή δεν υπάρχουν εναλλακτικές. Το μόνο που θα έπρεπε να κάνει είναι να αλλάξει μερικά "όχι" σε "ναι". Περισσότερη χρηματοδότηση, κατά προτίμηση με κάποιο ομόλογο ευρωζώνης, συλλογική στήριξη τραπεζών, λιγότερη δημοσιονομική συρρίκνωση, περισσότερο επεκτατική νομισματική πολιτική και ισχυρότερη γερμανική ζήτηση. Τέτοιες αλλαγές δεν θα εξασφαλίσουν την επιτυχία. Θα δώσουν όμως τουλάχιστον στην ευρωζώνη μια ευκαιρία να αποφύγει το κόστος της μερικής ή ολικής καταστροφής. Για να αποδώσουν πιο μακροπρόθεσμα, αυτές οι αλλαγές θα απαιτήσουν επίσης μεγαλύτερη πολιτική ενοποίηση.
Τον Οκτώβριο του 1939 ο Winston Churchill είπε: "Δεν μπορώ να κάνω πρόβλεψη για τις κινήσεις της Ρωσίας. Είναι ένας γρίφος τυλιγμένος σε μυστήριο, μέσα σε ένα αίνιγμα, αλλά ίσως υπάρχει ένα κλειδί. Κι αυτό το κλειδί είναι το ρωσικό εθνικό συμφέρον". Το κλειδί στην Ευρώπη του σήμερα είναι η γερμανική αντίληψη για το εθνικό της συμφέρον. Όταν αποδειχθεί ότι οι προϋποθέσεις δεν αποδίδουν, οι Γερμανοί ηγέτες θα πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στο ναυάγιο και την αλλαγή πορείας. Δεν γνωρίζω τι θα διαλέξει η Γερμανία. Δεν γνωρίζων αν οι ηγέτες της γνωρίζουν. Πάντως, από αυτήν την απόφαση κρέμεται η τύχη της Ευρώπης.
Η σημερινή κατάσταση της ευρωζώνης είναι δραματικά ξεκάθαρη. Κάποιες χώρες, δύο εκ των οποίων μεγάλες -η Ιταλία και η Ισπανία-, έχουν ήδη ή είναι στα πρόθυρα να έχουν κυβερνήσεις που δεν μπορούν να διαχειριστούν χωρίς βοήθεια τα δημόσια χρέη. Πολλά από αυτά τα χρέη βρίσκονται στις τράπεζες. Πολλές από αυτές είναι ζημιωμένες, ειδικά σε χώρες που βίωσαν πολύ μεγάλες φούσκες ακινήτων, μεγάλα δημόσια ελλείμματα ή και τα δύο. Οι κυβερνήσεις με αδύναμο αξιόχρεο νιώθουν ότι πρέπει να σώσουν τα ευαίσθητα τραπεζικά τους συστήματα, που με τη σειρά τους πρέπει να χρηματοδοτήσουν τις κυβερνήσεις που προσπαθούν να τις στηρίξουν. Οι μεθυσμένοι προσπαθούν να σταθούν όρθιοι ακουμπώντας ο ένας στον άλλον.Από τις κυβερνήσεις απαιτείται επίσης να επιβάλουν δημοσιονομική λιτότητα, ενώ οι ιδιωτικοί κλάδοι συρρικνώνονται. Η λιτότητα αποδυναμώνει περισσότερο τόσο τις οικονομίες όσο και τις τράπεζες. Κι αυτό, με τη σειρά του...
αυξάνει την ανεργία και μειώνει τα κρατικά έσοδα, καθιστώντας μη αποτελεσματική τη λιτότητα. Εν τω μεταξύ, η αναιμική ζήτηση στον πυρήνα επιδεινώνει την οικονομική αδυναμία στην περιφέρεια, αντί να την ισοφαρίζει.
Με τις τράπεζες προβληματικές, την ιδιωτική ζήτηση κατεστραμμένη, την κυβερνητική ζήτηση να συρρικνώνεται και την εξωτερική ζήτηση αδύναμη, οι ευάλωτες οικονομίες πιθανότατα θα έχουν μικρότερη παραγωγή και υψηλότερη ανεργία για 2-3 χρόνια επιπλέον. Η αμοιβή για τον σημερινό κόπο είναι ο αυριανός κόπος.
Είτε "σωθεί" είτε όχι η Ελλάδα, για την ώρα είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι η σημερινή ευρωζώνη θα επιβιώσει από κάτι τέτοιο, ειδικά όταν ο πρωταρχικός λόγος ύπαρξής της, η οικονομική και χρηματοπιστωτική ενοποίηση, καταστρέφεται. Οι επιχειρήσεις, ειδικά οι τράπεζες, όλο και περισσότερο μαζεύουν τα ενεργητικά και τα παθητικά τους ανά χώρα. Αντίστοιχα, μόνο οι πολύ γενναίες επιχειρήσεις θα κάνουν πλάνα παραγωγής με την πεποίθηση ότι το συναλλαγματικό ρίσκο έχει εξαλειφθεί. Καθώς η ΕΚΤ έχει πλέον αναλάβει αυξημένο μερίδιο διακρατικού κινδύνου, ο δρόμος για τη διάλυση έχει ανοίξει περισσότερο.
Μοιάζει σαν αδιάκοπο ταξίδι μες τη νύχτα. Ίσως πάρει εβδομάδες, μήνες, χρόνια. Αλλά η κατεύθυνση, δυστυχώς, γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρη.
Τώρα το δεύτερο ζήτημα: Πώς θέλει η Γερμανία να οργανώσει την ευρωζώνη; Εγώ αντιλαμβάνομαι τις αντιλήψεις της κυβέρνησης και των αρχών της χώρας ως εξής: Όχι σε ομόλογα ευρωζώνης. Όχι σε αύξηση των διαθέσιμων κεφαλαίων του European Stability Mechanism. Όχι κοινή στήριξη του τραπεζικού συστήματος. Όχι απόκλιση από τη δημοσιονομική λιτότητα, ούτε στην ίδια τη Γερμανία. Όχι σε νομισματική χρηματοδότηση των κυβερνήσεων. Όχι χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής της ευρωζώνης. Και όχι σε ισχυρή πιστωτική εκτίναξη στη Γερμανία. Η πιστώτρια χώρα, στα χέρια της οποίας βρίσκεται η δύναμη σε μια κρίση, λέει "nein" τουλάχιστον επτά φορές.Αναρωτιέμαι, λοιπόν, πώς φαντάζονται οι Γερμανοί ρυθμιστές ότι θα σταματήσουν την κατρακύλα της ευρωζώνης. Κάνω δύο υποθέσεις: Η πρώτη είναι ότι πιστεύουν πως δεν θα τη σταματήσουν. Περιμένουν ότι η ζωή σε ορισμένες ευάλωτες οικονομίες θα γίνει τόσο μίζερη που θα φύγουν εθελοντικά, περιορίζοντας έτσι την ευρωζώνη σε έναν πυρήνα με ίδιες σκέψεις και χαμηλώνοντας τους κινδύνους για τη νομισματική και δημοσιονομική σταθερότητα της ίδιας της Γερμανίας από τη διάσωση πιο αδύναμων οικονομιών. Η δεύτερη υπόθεσή μου είναι ότι οι Γερμανοί πραγματικά πιστεύουν ότι αυτές οι στρατηγικές θα αποδώσουν.
Μια πιθανότητα είναι ότι οι πιο αδύναμες οικονομίες θα υποστούν τόσο μεγάλη εσωτερική υποτίμηση ώστε θα μεταφερθούν σε μεγάλα εξωτερικά πλεονάσματα με τον υπόλοιπο κόσμο, αποκαθιστώντας έτσι την οικονομική δραστηριότητα. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι ο συνδυασμός δραστικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων με άμεσες εκποιήσεις ενεργητικών θα προκαλέσει κύμα εισροών άμεσων επενδύσεων. Κι έτσι θα χρηματοδοτηθεί το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών βραχυπρόθεσμα και θα παράγει νέα οικονομική δραστηριότητα πιο μακροπρόθεσμα.
Ίσως οι Γερμανοί αξιωματούχοι πιστεύουν ότι χρειάζεται είτε σκληρή προσαρμογή είτε άμεση αποχώρηση. Όμως, το "κακό ηθικό παράδειγμα" θα περιοριστεί και το γερμανικό άνοιγμα θα μειωθεί σε κάθε περίπτωση.
Ωστόσο, η επιλογή της εξόδου των αδύναμων είναι πολύ ριψοκίνδυνη και η επιλογή της οδυνηρής προσαρμογής με άμεσες εκποιήσεις τόσο ανέφικτη που μας οδηγούν αμέσως πίσω στο ζήτημα της εξόδου. Ο κίνδυνος, επιπλέον, δεν περιορίζεται στις πιο αδύναμες χώρες. Η Γερμανία στέλνει μόλις 5% των εξαγωγών της στην Κίνα σε σχέση με 42% στην υπόλοιπη ευρωζώνη, ποσοστό που θα μειωθεί σε κατάρρευση. Πέρα από αυτούς τους στενούς οικονομικούς κινδύνους, θα υπάρξει οπωσδήποτε μόνιμη πολιτική ζημιά για τους οικονομικούς ηγεμόνες της ευρωζώνης.
Με δυο λόγια, η ευρωζώνη έχει ξεκινήσει ένα ταξίδι προς τη διάλυση, που η Γερμανία δεν δείχνει να θέλει να αλλάξει. Όχι επειδή δεν υπάρχουν εναλλακτικές. Το μόνο που θα έπρεπε να κάνει είναι να αλλάξει μερικά "όχι" σε "ναι". Περισσότερη χρηματοδότηση, κατά προτίμηση με κάποιο ομόλογο ευρωζώνης, συλλογική στήριξη τραπεζών, λιγότερη δημοσιονομική συρρίκνωση, περισσότερο επεκτατική νομισματική πολιτική και ισχυρότερη γερμανική ζήτηση. Τέτοιες αλλαγές δεν θα εξασφαλίσουν την επιτυχία. Θα δώσουν όμως τουλάχιστον στην ευρωζώνη μια ευκαιρία να αποφύγει το κόστος της μερικής ή ολικής καταστροφής. Για να αποδώσουν πιο μακροπρόθεσμα, αυτές οι αλλαγές θα απαιτήσουν επίσης μεγαλύτερη πολιτική ενοποίηση.
Τον Οκτώβριο του 1939 ο Winston Churchill είπε: "Δεν μπορώ να κάνω πρόβλεψη για τις κινήσεις της Ρωσίας. Είναι ένας γρίφος τυλιγμένος σε μυστήριο, μέσα σε ένα αίνιγμα, αλλά ίσως υπάρχει ένα κλειδί. Κι αυτό το κλειδί είναι το ρωσικό εθνικό συμφέρον". Το κλειδί στην Ευρώπη του σήμερα είναι η γερμανική αντίληψη για το εθνικό της συμφέρον. Όταν αποδειχθεί ότι οι προϋποθέσεις δεν αποδίδουν, οι Γερμανοί ηγέτες θα πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στο ναυάγιο και την αλλαγή πορείας. Δεν γνωρίζω τι θα διαλέξει η Γερμανία. Δεν γνωρίζων αν οι ηγέτες της γνωρίζουν. Πάντως, από αυτήν την απόφαση κρέμεται η τύχη της Ευρώπης.
πηγή: euro2day
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου